Hale Tenger, 1960

1960’da İzmir’de göçmen bir ailenin çocuğu olarak doğdu. Mimar Sinan Üniversitesi Seramik Bölümü’nden mezun olduktan sonra kazandığı bursla Britanya’da South Glamorgan Yüksek Eğitim Enstitüsü’nde yüksek lisans yapan sanatçı çalışmalarını İstanbul’da sürdürüyor. Hale Tenger, yapıtlarında uygarlığın, ilerlemenin ve modernleşmenin evrensel boyutta yarattığı yıkım ve sıkıntıları işler. Kimlik, kültür ve aidiyet kavramlarına bağlı olarak göç, sınırlar ve ayrımcılık gibi meseleleri inceler. Videolarında ve alışılmışın dışında malzemelere yer verdiği yerleştirmelerinde siyasal tarihe ve insan psikolojisine dair referanslar kullanır. Bu şekilde bireyin iktidar karşısındaki varoluş biçimlerini ve insanlığın tüm o süslü uygarlık ve modernleşme söylemlerine rağmen yaşadığı çelişkili durumları sorgular. Bu durumların başında da dolaylı ya da doğrudan şiddet ve tahakküm gelir. Temsili, belgeselci ya da sadece geldiği coğrafyanın sözcüsü olmaktan kaçınan Hale Tenger’in yapıtları son derece incelikli, duyarlıdır ve evrensel okumalara açıktır.

Ses kaydı, şarkı, metin ve şiir gibi öğeleri sıklıkla kullanan sanatçının pek çok çalışmasında haritalara, özelikle de yerküreye rastlanır. Koleksiyonda yer alan 2009 tarihli “Strange Fruit” adlı yerleştirmede de iki yerküre başroldedir. Karanlık bir fonun içinde ışıldayan yıldızların ortasında sessizce dönen fiziki bir yer küre ve bir perdenin açılmasıyla görünür olan tersyüz edilmiş siyasi bir yerküre. Siyasi yerkürenin alışılmışın dışında tersyüz edilmiş haline rağmen haritadaki bütün işaretleyici yazılar düzdür, bir diğer deyişle bilgi kaynağı olarak tüm adlandırmalar ulaşılabilir konumdadır. Adlandırılmış olmalarına rağmen, haritadaki ters konumları yüzünden bilinen yerleri saptamada zorlanma, dolayısıyla alışılmış bilgi formatının dışına çıkış; sınırların, sosyo-ekonomik ve kültürel koşulların dayattığı dünya düzenini anlamsız kılar. Ters dönen bu siyasi dünyaya, kimi zaman aşina kimi zaman yabancı gelen bir müzik eşlik eder. Yapıta özel yeni bir düzenlemeyle çoğunu tersten dinlediğimiz, Heitor Villa-Lobos’a ait Bachianas Brasileiras adlı arya bu atmosfere romantik, hüzünlü ama dingin bir hava katarak durumdaki çelişki ve tuhaflığı hepten artırır ve kararı izleyiciye bırakır; tıpkı dünyada olup bitenleri izleyenler gibi.

Hale Tenger’in somut bir çıkış noktası da vardır; aslında ırkçılığın ve şiddetin sadece geçmişte değil, bugün ve her zaman insanlığa dair bir yara olduğunu hatırlatır. Strange Fruit Billie Holiday’in meşhur ettiği ve ABD’de ırkçılık karşıtı hareketlerin sembolü haline gelmiş önemli bir şarkıdır. “Garip meyve” anlamına gelen şarkının adı, ABD’li muhalif öğretmen Abel Meeropol’ün, beyazlar tarafından linç edilip ağaca asılı bırakılan iki zencinin fotoğrafını görmesi üzerine yazdığı şiirden gelir:

Güney ağaçları garip bir meyve verir
Yapraklarında ve köklerinde kan
Güney esintisiyle sallanan siyah bedenler
Kavak ağaçlarına asılı garip meyve

Fotoğraf: Sinan Koçaslan