Ustasız Usta: Lütfi Akad

19 – 29 Mayıs 2016

İstanbul Modern Sinema, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın katkılarıyla, “Türkiye Sinemasında Ustalar: Lütfi Akad” sergisine paralel bir film programı sunuyor. Bu yıl 100. yaşını andığımız Lütfi Akad, Türkiye sinemasının kurucu yönetmenlerinden, adını tarihe “ustasız usta” olarak yazdırmış, sinema tarihimizde “Sinemacılar Dönemi” olarak anılan dönemin öncüsü. 10 filmlik program kapsamında Akad’ın ilk filmi olan ve Türkiye sinema tarihinde bir dönüm noktası kabul edilen Vurun Kahpeye (1949) de dahil olmak üzere yakın zamanda restore edilmiş Hudutların Kanunu (1966), Vesikalı Yarim (1969), “Göç Üçlemesi” olarak anılan Gelin (1973), Düğün (1973), Diyet (1974) ve Akad’ın 1990 yılında son kez kamera arkasına geçtiği, İstanbul’u dört başlık altında farklı yanlarıyla ele alan ve uzun zamandır kayıp belgeseli Dört Mevsim İstanbul yer alıyor.

VURUN KAHPEYE, 1949

Türkiye | Bluray, Siyah-Beyaz, 112’ | Türkçe, İngilizce altyazılı
Yönetmen: Lütfi Akad
Oyuncular: Sezer Sezin, Kemal Tanrıöver, Settar Körmükçü
Akad’ın, Halide Edip Adıvar’ın aynı adlı romanından sinemaya aktardığı bu film ilk yönetmenlik denemesidir. Bu film Türkiye sinemasına yalnızca bir yönetmen değil, aynı zamanda bir dönem de kazandırmış olur. Kurtuluş Savaşı sırasında Anadolu’da, Kuvayi Milliyeci öğretmen, Aliye’nin kasabalılarla yabancı askerler arasında kalması ve gerici unsurlarala çatışıp linç edilerek öldürülmesini konu alır. Vurun Kahpeye, İstanbul Taksim Sineması’nda beş hafta oynayarak dönemin en büyük hasılat rekorunu kırdı.
 

YALNIZLAR RIHTIMI,  1959
Türkiye | DVD, Siyah-Beyaz, 113’ | Türkçe, İngilizce altyazılı
Yönetmen: Lütfi Akad
Oyuncular: Sadri Alışık, Çolpan İlhan, Turgut Özatay, Melahat İçli

Kaptan Rıdvan limanlarda huzur bulan yalnız bir adamken bar sahibi Ali’nin himayesinde yaşayan Kontes Güner ile tanışır. Umudunu kaybetmiş bir karakter olan Güner’in peşini ise Ali kolay kolay bırakmayacaktır. Karamsar bir dünyanın içine düşen karakterlerin yalnız ve hüzünlü halet-i ruhiyeleri, sisler içinde bir İstanbul’un köhne yerlerinde geçen mekân kurgusunda karşılık bulur. Atilla İlhan’ın senaryosunu yazdığı, akordeon ve tangonun eşlik ettiği filmde, Fransa’da ortaya çıkan şairane gerçeklik akımından esintiler görsek de asıl olarak nadir gördüğümüz bize ait bir kara film örneğidir.
 

YANGIN VAR,  1960
Türkiye | DVD, Siyah-Beyaz, 96’ | Türkçe, İngilizce altyazılı
Yönetmen: Lütfi Akad
Oyuncular: Ayhan Işık, Leyla Sayar, Turgut Özakay, Efgan Efekan, Melahat İçli

Zamanında tulumbacılık kabadayılıkla eş tutulurmuş. Bu filmde de tulumbacı Murat Reis ve Paşa Kızı Müjgan’ın aşkları, Murat Reis’in Müjgan’ın babasına verdiği söz sebebiyle çıkmaza girer. Film, aşkı ve şerefi arasında kalan bir adamın kavuşamama öyküsü olmakla beraber, Cumhuriyet öncesi İstanbulu ve o dönemin sosyal değerlerini de konu ediniyor. Akad usulü ölçülü bu dram, izleyiciyi eski İstanbul sokaklarında nostaljik bir fotoğraf gezintisine çıkarıyor.
 

HUDUTLARIN KANUNU, 1967

Türkiye | Digibetacam, Siyah-Beyaz, 118’ | Türkçe
Yönetmen: Lütfi Akad
Oyuncular: Yılmaz Güney, Pervin Par, Muharrem Gürses

Akad’ın memleket meseleleri üzerine film yapma aruzuyla yalın bir sinema anlatım yakalama arayışı bu filmde kesişir. Yılmaz Güney ile yollarının kesiştiği Hudutların Kanunu, sınır boylarında kaçakçılık yapan iki köylü üzerinden toprak ağaları ile sömürü, yozlaşma, yobazlık ve bozuk düzeni eleştiriyor. Zamanında üç kez sansür kurulu tarafından yasaklanan ve ulusal sinemanın ilk örneklerinden sayılan filmdeki kaçakçı Hıdır rolüyle Yılmaz Güney, 1967 Altın Portakal’da En İyi Erkek Oyuncu ödülünü kazanmıştı. Filmi, Lütfi Akad anısına 2011’de Cannes’da gösterilen restore edilmiş kopyasından izleyeceğiz.

KIZILIRMAK KARAKOYUN, 1967

Türkiye | Digibetacam, Siyah-Beyaz, 71’ | Türkçe
Yönetmen: Lütfi Akad
Oyuncular: Yılmaz Güney, Nilüfer Koçyiğit, Kadir Savun

Nâzım Hikmet'in iki halk türküsünü birleştirerek öyküleştirdiği bu Anadolu efsanesi, Akad'la Yılmaz Güney işbirliğinin en çarpıcı örneklerinden biridir ve Güney'in kendi çektiği filmleri de etkilemiştir. Çoban Ali Haydar, oba beyinin kızı Hatice'ye vurgundur. Bu durum törelere aykırı olduğu için köyün erenleri bir şart koşarlar: Üç gün tuz yedirilen koyunlar, su içmeden dereyi geçebilirlerse kızı vereceklerdir. Âşık çoban bunu başarır, ama oba beyi kızını başkasına verir. Bunun üzerine tüm oba halkı ayaklanır. Kızılırmak Karakoyun, sade ve öz anlatım diliyle, efsanelerdeki zamansızlığı işlemesiyle ve Pir Sultan Abdal’ın türküleriyle yönetmenin üslup bakımından yeni bir evresini işaret eder.

GELİN, 1973

Türkiye | DCP, Renkli, 93’ | Türkçe, İngilizce altyazılı
Yönetmen: Lütfi Akad
Oyuncular: Hülya Koçyiğit, Kerem Yılmazer, Kahraman Kıral

Akad, filmografisinin en önemli çalışmalarından birini 1973’te üçleme biçiminde art arda koyar. Bu ilk filmde, Yozgat’ın çarşı esnafından İstanbul’a göç eden dokuz kişilik bir ailenin büyük kentteki mücadelesini inceler. Çalışkanlıkları sayesinde Hacı İlyas ve ailesi kısa sürede işlerini büyüterek lüks bir semtte market açmak isterler. İş bulmak ümidinin yerine işlerini daha da büyütmek isteyen bir Anadolu ailesinin yükselişini, yükselirken de feodalite ve para hırsı uğruna insani değerlerini kurban verişlerini anlatır.

DÜĞÜN, 1973

Türkiye | DCP, Renkli, 84’ | Türkçe, İngilizce altyazılı
Yönetmen: Lütfi Akad
Oyuncular: Hülya Koçyiğit, Kamran Usluer, Turgut Boralı

Bu kez Şanlıurfa'dan İstanbul'a göç eden bir ailenin anlatıldığı filmde, göç ve başlık parası konuları işlenir. Ailenin erkekleri köyden getirdikleri gelenekler gereği kızlarını büyük başlık paraları karşılığında ilk isteyene vererek ekonomik durumlarını biraz güçlendirirler. Fakat ailenin kızlarından Zeliha bu tutuma karşı çıkar, başlık parası karşılığı ile bir anlamda satılan kardeşlerini ailenin erkeklerini karşısına alma pahasına kurtarır. 

DİYET, 1975

Türkiye | DCP, Renkli, 90’ | Türkçe, İngilizce altyazılı
Yönetmen: Lütfi Akad
Oyuncular: Hülya Koçyiğit, Hakan Balamir, Erol Günaydın

Göç üçlemesinin bu son halkasında, şehirlileşme sürecinin başlangıcı olarak fabrika işçiliği odak noktasıdır. Aynı fabrikada çalışan Hacer ile Hasan evlenirler. Hacer, Hasan’ın çalıştığı makinenin ona zarar vereceğinden endişe eder. Çünkü Hasan’dan önce Mustafa, makine başında geçirdiği kazada kötürüm kalmıştır. Usulsüz çalıştırıldığı için de tazminat alamamıştır. Komşusu Mustafa’nın başına gelenleri yakından görmesi, Hacer’in fabrikadaki sendikaya yakınlaşmasına sebep olur. Bu yüzden patrona yakın duran Hasan ile Hacer karşı karşıya gelirler. Yarı feodal ilişkilerden kapitalizme geçişe, Türkiye’nin sosyo-ekonomik skalasına bakan filmin derdi bu iki insanın hayata tutunma çabaları ve hak arayışlarını ortaya koymaktır.

VESİKALI YARİM, 1968

Türkiye | DCP, Renkli, 88’ | Türkçe, İngilizce altyazılı
Yönetmen: Lütfi Akad
Oyuncular: Türkan Şoray, İzzet Günay, Ayfer Feray

Akad’ın bu kült filmi her ne kadar sıradan bir Yeşilçam melodramı gibi gözükse de, adı konulmayan, onu diğer örneklerinden ayıran bir şeyler vardır. “— Evli miymiş sorsana! — Soramam... — Neden? — Ya evet derse?” Bu diyaloğa adeta direnen filmin hikayesi 1968 yılında İstanbul'da geçer. Sabiha bir sazda şarkı söylemektedir. Halil gözlerini ondan alamaz. Halil evli barklı, orta halli bir manavdır. Türkiye sinemasının bu kalbi kırık, hisli melodram klasiğini Sait Faik'in öyküsünden Safa Önal senaryolaştırmıştır. Romantizmi, nostaljisi, samimiyeti, hem estetik hem anlatısal incelikleriyle ve de imkânsız aşkın sahipleri Sabiha (Şoray) ve Halil (Günay) performanslarındaki başarılarıyla unutulmaz bir başyapıt olarak kayıtlara geçmiştir.

DÖRT MEVSİM İSTANBUL (4 Bölüm), 1990

Türkiye | HDD, Renkli, 207’ | Türkçe
Yönetmen: Lütfi Akad
Akad'ın TRT için çektiği Doğuş, İstanbul Bir Şarkıdır, İstanbul Bir Özlemdir, İstanbul Bir Kavgadır başlıklı dört bölümlük belgeselde İstanbul dört mevsim üzerinden farklı yanlarıyla ele alınıyor. Dönemin yaşayan İstanbul'u, yer yer oyuncular kullanılarak ve dramatize edilerek anlatılıyor.

Bugünün pek çok ünlü oyuncusu, belgeselde 22 yıl önceki halleriyle karşımıza çıkıyor. Hemen hemen hiç dış ses kullanmadan, çoğu kez görüntü ve müziğin gücünden destek alarak bu büyük kentin insanları, onların yaşayış biçimleri, çalıştıkları, eğlendikleri, kavga ettikleri yerler görüntüleniyor.

Dört Mevsim İstanbul, Akad'ın kamera arkasına geçtiği son çalışma oldu.

SÖYLEŞİ VİDEOSU